Samenvatting

Op uitnodiging van Stedelijk Museum Schiedam maakte ik de ruimtelijke installatie Invisible Hands. A tribute to Schiedam’s home carers [Onzichtbare Handen. Een eerbetoon aan de Schiedamse thuiszorgers], bestaande uit veelvoorkomende interieurobjecten gemaakt van gum. Het materiaal symboliseert het verwijderen van het ongewenste, net zoals er van de thuiszorg (huishoudelijke ondersteuning) als onzichtbaar onderdeel van de maatschappij.

Info

Invisible Hands. A tribute to Schiedam’s home carers [Onzichtbare Handen. Een eerbetoon aan de Schiedamse thuiszorgers] begon met het verzoek van Stedelijk Museum Schiedam om een nieuw werk te maken dat een connectie had met Schiedam. Na een zomer lang werken als tijdelijke medewerker in de thuiszorg (huishoudelijke ondersteuning), besloot ik een kant van de stad te tonen die vaak ongezien blijft.

Tijdens mijn werk als thuiszorgmedewerker hield ik mijn ervaringen – zonder namen te noemen – bij in een logboek. Hierin beschreef ik hoe ik de huishoudelijke taken had uitgevoerd, welke ik met een groot verantwoordelijkheidsgevoel op me had genomen. Tegelijkertijd ervoer ik gevoelens van hulpeloosheid, eenzaamheid en neerslachtigheid; ik ontdekte hoe onpersoonlijk het werk vaak is. Soms waren de fysieke en emotionele omstandigheden waarin ik mijn cliënten aantrof schokkend. Het logboek gaf de bezoeker een kijkje in een opmerkelijke parallelle wereld, een wereld die meestal onzichtbaar blijft voor het grote publiek totdat ook zij zelf thuiszorg nodig hebben. Dit zette me ook aan het denken over het leven van mijn moeder. Nadat we met onze familie uit Afghanistan waren gevlucht en in Nederland aankwamen, vond mijn moeder werk als huishoudelijke hulp. In de tentoonstelling waren opnames van gesprekken die ik met mijn moeder voerde te beluisteren, waarin we haar ervaringen tijdens deze periode van haar leven bespraken en hoe deze verwant waren aan de erfenis van thuiszorgmedewerkers.

Voor de tentoonstelling dook ik samen met Merel van der Vaart (conservator stadsgeschiedenis) de geschiedenis van Schiedam in, op zoek naar verhalen van de vele vrouwen die mijn moeder en mij voorgingen in het schoonmaakvak (destijds bestond er geen woord voor huishoudelijke hulp). Op verschillende negentiende-eeuwse portretfoto's uit het stadsarchief staan dienstbodes of “dienstmaagden voor dag en nacht” afgebeeld. Het was een onzeker beroep, omdat het achter gesloten deuren plaatsvond en het vaak een eenzame onderneming was. Zelfs toen er wetgeving werd aangenomen om arbeiders beter te beschermen, was dit niet van toepassing op deze werkvorm. De overheid bemoeide zich niet graag met de zaken rondom de familiestructuur. In de archieven is weinig informatie te vinden over de Schiedamse dienstboden – alsof hun levens en verhalen uit de geschiedenis zijn gewist.

Invisible Hands. A tribute to Schiedam’s home carers was te zien in een van de twee zolderkamers van Stedelijk Museum Schiedam. Een ruimtelijke installatie toonde een greep uit het interieur van een klein huis waar allerlei objecten waren opgesteld; dingen die we dagelijks gebruiken maar gemakkelijk over het hoofd zien tijdens het schoonmaken zoals shampooflessen, deuren en deurklinken, stopcontacten en lichtschakelaars. De objecten maakte ik van synthetische siliconen die ik eerst tot een deeg kneedde en binnen vijf tot zeven minuten werden gevormd tot ze volledig uitgehard waren. Voor mij symboliseert dit materiaal het verwijderen van het ongewenste. Een gum verwijdert iets en verdwijnt tegelijkertijd geleidelijk zelf. Net als de schoonmaker, een onzichtbaar onderdeel van de maatschappij, waarvan steeds minder overblijft als gevolg van de onophoudelijke cyclus. Ondanks moeizame inspanningen en rigoureus reinigen, duurt het slechts enkele minuten voordat het werk ongedaan kan worden gemaakt.

Veel dank aan

Metaalwerk, assistentie en advies: Dennis Slootweg

Drukkerij: Maarten Schenkeveldt, Marcel Kerkmans

Grafische vormgeving: Lukas Engelhardt, Justus Gelberg

Tekstredactie: Rik Dijkhuizen

Audiobewerking: Rick Haring

DTP: Wouter van Meel

Fotografie pers: Marysia Swietlicka

Fotografie tentoonstelling + documentatie: Io Sivertsen

Fotografie opening event: Lizzy Zaanen

Archiefonderzoek: Merel van der Vaart, Thijs Waltman

Advies: Lidwien Meijer, Hugo Boogaard

Mede mogelijk gemaakt door

Gemeente Schiedam

Mondriaan Fonds

Stedelijk Museum Schiedam

Stroom Den Haag